Selçuklu'dan Günümüze Konya Kent Dokusu Değişimi

1. Giriş:

Tarih öncesi ve sonrası pek çok uygarlıklara sahne olan Konya kenti, tarihi bir yerleşim bölgesidir.

Çumra-Çatalhüyük kazıları sonucu Konya ve çevresinde Cilalı Taş Devri'nin yaşandığı ortaya konulmuştur. İ.Ö 6000 tarihine kadar inen Çatalhüyük, Anadolu tarihi açısından da önemli bir yerleşim merkezidir (1984 Sonrası Konya).

Selçuklulardan bu güne kadar kentin gelişimi Alaaddin Tepesi çevresinde olmuştur Eski bir höyük olan Alaaddin Tepesi, yıllarca Konya'da bir nirengi noktası olma özelliğini korumuştur. Konya en parlak dönemini I. Alaeddin Keykubat zamanında yaşamıştır. Konya ilim ve sanat merkezi haline gelmiştir. Birçok köşkler, camiler, medreseler, kervansaraylar, imaretler yaptırılmıştır. Bahaddin Veled, Mevlana Celaleddin, Muhiddin Arabi gibi bilgin ve mutasavvıflar Konya'ya yerleşmişlerdir.

2. Konya Kent Dokusu Tarihsel Gelişimi:

Selçuklular döneminde (XIII y.y.) yerleşme dokusu Alaaddin tepesi çevresinde yoğunlaşmıştır. Karamanoğulları Devri'nde (XIV. y.y.) yerleşme bölgesi olarak Alaaddin Tepesi'nin batı ve kuzey kesimi seçilmiştir. Osmanlı Devrinde XV. ve XVIII. yüzyıllarda yerleşme dokusunun tepenin doğu ve kuzey-doğu kesimlerine doğru yayıldığı görülmektedir. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda ise yerleşme bölgesinin, Alaaddin Tepesi'nin güney ve güney-doğu kesimlerinde yoğunlaştığı bilinmektedir (Şekil 1). Mevlana Türbesi ve çevresi XV. ve XVI. yüzyıllarda şehrin en popüler semti olmaya başlamıştır.(Odabaşı 1998).

1930 'lu yıllardan sonra ülke genelinde imar çalışmaları başlatılmıştır. Konya için imar çalışmaları ilk olarak Mimar Şehabettin tarafından yapılmıştır. Ancak bu etüd projesi olarak kalmış ve uygulama ortamı bulamamıştır.

Asım Kömürcüoğlu'nun Konya için yaptığı bu imar planında , Konya'nın dağınık bir şekilde bölgeye yayılmış olması sebebi ile mevcut bulunan konut dokusu yeniden düzeltilmiş ve mevcut yapıların istimlake uğramamasına özen gösterilmiştir (Kömürcüoğlu,1947). Mesken alanları arasında kalan boşluklar da yeniden tanzime çalışılmıştır. Burada amaç şehrin mevcut karakterinin korunmasıdır (Ulusoy 2000).

Aşağıda Osmanlı döneminden başlayarak farklı dönemlerde Konya'nın Alaaddin merkez olmak üzere imar planları verilmiştir.

Düz toprak damı, toprak sıvası ile dış cephe olarak basit bir yapı imajı sergileyen Geleneksel Konya evi 1940' lı yıllardan sonra yavaş yavaş yerini 3-4 katlı apartman bloklarına bırakmıştır (Berk, 1951). İlk apartman örneği olan Hayat Apartmanı'ndan (1937) sonra Konya'da apartman yapımı bir süre duraklama geçirmiştir. 1950 yılında ise yeniden harektlenmeye başlamıştır.
Konya'da ilk apartmanlar, son dönem geleneksel Konya evine plan şeması açısından benzemektedir. Aşağıda incelenen yapı Konya'da 1950 yılı döneminde yapılmış apartman örneklerindendir.

3. Konya'dan Bir Yapı Örneği:

Altıoklar Apartmanı
Yapının adı : Altıoklar Apartmanı
Yapım tarihi : 1953
Proje : Yapı kalfası
Yaptıran: Kazım, Ragıp, Faik ve Sadi Altıoklar (kardeşler)
Yeri: Şeyh Sadrettin Mah. Ferit Paşa Caddesi' nde bulunan yapı Atatürk Anıtı mevkisinde D.S.İ. binası karşısında yer almaktadır
Kat adedi : Bodrum + Zemin + 2 Kat + çatı kat
Bir kattaki daire sayısı: 1
Toplam daire sayısı : 5

Plan şekli: Altıoklar Apartmanı'nda dairelerde dört bölümden oluşan salon, iki oda ve bir küçük sandık odası; banyo, wc, mutfak ve antre ve bir küçük depo (kiler) bulunmaktadır
Yapının plan şeması olarak, modern mimariye meyilli oluşu dikkati çekmektedir. Yapı plan şeması olarak sofalı plan şeklinde olmakla birlikte, yatak holünün ayrılması yapıda planlama değişimlerini göstermektedir.

Normal katlarda, giriş cephesinde çıkma yapılmıştır. Bu özellik son dönem Türk Evi özelliklerindendir (Eldem, 1984). Çıkmalardan dolayı normal katlardaki daireler, diğer katlardaki dairelerden daha geniştir. Çıkmanın derinliği 70 cm., uzunluğu ise 400 cm.dir.
Yapı tekniği ve malzemesi: Yapı tamamen yığma sistemle yapılmıştır. Duvar örgüsünde tuğla , duvar kaplaması olarak ise sıva kullanılmıştır. (Resim 4.1.5.1).
Yapının ilk fonksiyonu: Bodrum kat kısmen konut, kısmen depo ve kazan dairesi olarak planlanmıştır. Diğer tüm katlar ise konut olarak planlanmıştır.

4. Sonuçlar:

Bir Selçuklu başkenti Olan Konya şehri, asırlar boyu tarihi bir tepe olan Alaaddin Tepesi çevresinde odaklanmıştır. Aladdin Tepesi her dönemde kentin nirengi noktası rolünü almıştır. İlk apartman olan Hayat Apartmanı (1937) eski konut bölgesi arasında planlanmıştır. Ancak daha sonra yapılan apartman örnekleri Alaaddin Tepesi'nin batısında ve eski kent dokusu dışında planlanmıştır. Alaaddin Tepesi'ni tren İstasyonuna bağlayan yol aksı yeni yapılaşma alanı olarak planlanmıştır.

İlk apartman örneklerinde geleneksel Türk evi plan şemasının izleri uzun süre kendini hissettirmiştir. Örnek olarak odalara sofadan dağılım gösterilebilir.Ayrıca cephelerdeki küçük çıkmalar (konsollar) da da Türk evi izleri görülmektedir.

KAYNAKLAR
1.BERK,Celile, 1951,'Konya Evleri' İst.
2.Eldem, S. Hakkı., 1984, “Türk Evi Osmanlı Dönemi”T.A.Ç. Vakfı Yayınları, C. 1,İst.
3.KARPUZ Haşim,1996,” Fotoğraflarla Geçmişte Konya”, Konya Büyükşehir Belediysi Yayınları, İst.
4.Kömürcüoğlu, Asım,1947,”Konya İmar Planlarının Son İzah Raporu Hülasası”,Arkitekt,S:1
5.Menderes, A., 1964, Konya İl Analitik Etüdleri, Ankara
6.Odabaşı Sefa,1998, 'Geçmişten Günümüze Konya Kültürü', Kültür Müd. Yayınları,Konya
7.Ulusoy, Mine, 1992,”19. Yüzyıl Konya Ev Mimarisine Avrupa Mimarisinin Etkileri”,S.Ü. Fen Bil. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya
8. Ulusoy, Mine, 2000,”Konya'da Apartman Yapılarının Tarihsel Gelişimi”, Konya