1923-1927 YILLARI ARASINDA KONYA BELEDİYESİ

M. SABRİ DOĞAN

Koyunoğlu Müzesi, Müze Araştırmacısı.1880 tarihli belediye kanununa göre Konya Belediyesi 12 üyeden oluşurdu. Bu heyet 4 sene müddetle seçilir, içlerinden birisi de mahallinin en büyük mülkiye memuru tarafından belediye reisliğine tayin olurdu. 1922 yılı içerisinde çıkarılan bir kanunla bu usul değiştirildi. Buna göre 12 üyeden oluşan heyetten yarısı her iki senede bir yeniden seçilmeye başlandı. Seçim yenilendikçe bu heyet kendi aralarından birisini reisliğe seçmeleri usulü kabul olundu. Bu kanun belediye meclislerinin ve bilhassa belediye başkanlığının itibarını artırdı. Ayrıca Konyalıların daha demokratik bir şekilde temsili sağlanmış olup belediye başkanlarını valinin masraf görmekle vazifeli bir memuru olmak durumundan kurtardığı gibi belediye heyet ve başkanlarına geniş bir çalışma alanı hazırlamıştı. Bu yeni kanuna göre 1923 yılının mart ayının ilk günü Konya Belediye heyeti çalışmaya başladı. İlk iş olarak reis seçiminin yenilenmesi istendi. Eski heyetten kura ile kalmış olanlardan 5 kişi belediye başkanının yeniden seçilmesine iştirak etmediler ve bu yapılan seçimi legal olup olmadığını gündeme getirmişler. Bunun üzerine valilik makamına başvurulmuş, bu başvuru İçişleri Bakanlığı tarafından olumsuz cevaplandırılmıştır. Bunun üzerine 1922 yılında çıkarılan kanunun iyice tefsir edilebilmesi için Büyük Millet Meclisine başvurulmuştur. Uygun netice 4 ay sonra alınabilmiş ve belediye reisliği çalışmalarına 4 ay sonra başlayabilmiştir.1923 yılı Belediye seçimi Konya'da çok hararetli olmuştur. Bu seçime seçmenlerin %90nı katılmış olup, bu seçmenlerin %80ninin seçtiği 6 kişilik bir heyet temsil görevini üstüne almıştır. Selçuk Es'in babası Kazım Gürel Bey de bu heyet arasında bulunmaktadır. Ve 4 ay sonra bu 6 kişilik heyet Kazım Gürel Beyi Belediye başkanı seçmiştir. Bu seçimlere kadar şehrin durumu şöyleydi; şehrin içindeki en işlek caddeler bile harap ve yol denilemeyecek bir haldeydi, yağmurlu havalarda dizlere kadar çamur olurdu. Hükümet meydanından İstasyona giden yol üzerinde 180 metre uzunluğundaki tek taraflı bir yaya kaldırımından başka şehrin hiçbir tarafında yaya kaldırımı yoktu. Şehirde genel aydınlatma namına birkaç noktadaki lüks lambasından başka hiçbir aydınlatma vasıtası yoktu. İhtiyaca uygun mezbaha bulunmadığı gibi Söylemez'in Tekkesi yanındaki ilkel mezbaha da mahalle kenarında bulunduğundan ve bakımsızlıktan dolayı bilhassa sıcak mevsimlerde yaydığı ağır kokularla civar mahalleleri rahatsız ediyordu. Halkın gezmesini, eğlenmesini, hava almasını sağlayacak bahçeler, meydanlar, spor sahaları, sinema ve tiyatro binaları yoktu. Şehirde itfaiye teşkilatı yoktu. Belediyede temizlik işleri kadrosu 1 memur, 10 hademe, 1 bekçi ve 1 ahırdan ibaretti. Bunlar da yalnız çarşının temizliğine bile yetmiyorlardı. Bütün temizlik işleri araçları tek atlı 3 çöp arabası ile 2 el arabasından ibaretti. Belediye Sağlık İşleri heyeti; 1 doktor, 1 aşı memuru ve 1 ebeden ibaretti.1 fen memuru vardı. Muhasebe ve yazı işleri 3 memur tarafından yürütülüyor, kayıtlar ve hesaplar içinden çıkılamaz bir halde bulunuyordu. Zabıta teşkilatı yoktu. Bu vazife 2 memur ve 7 kolcu tarafından görülüyordu. Belediye 6 oda, bir salonlu ufak tek katlı ve kiralık bir binada bulunuyordu.1923 yılındaki Belediyenin bütçesi 64.000tl den ibaretti. 1923 yılından 1927 yılı Ağustosuna kadar Kazım Gürün Bey tarafından yürütülen belediye başkanlığı sırasında Belediye geliri 4 yıl evvelkine nazaran 6 misline yükselmiştir. 1927 yılında Konya Belediyesinin Emlak ve Eytam Bankasına ve Ziraat Bankasına, Konya Milli İktisat Bankasına olmak üzere 3 bankaya 210.000tl borcu vardır. 4 sene içerisinde menkul ve gayrı menkuller alınmış yol inşası, istimlak asri hela çeşmeler, su yolları su depoları, çukur ve bataklıkların kurutulması yeni yollar açılması, bahçelerin ve fidanlıkların tanzimi gibi işler yapılmıştır.Bu dönemde yapılan işler şöyledir; Buğday Pazarı'nın doğu semtinde büyük bir buğday deposu kâgir olarak yaptırılmıştır. O devirde askeri hastane olarak kullanılmış olan eski kasaphane mevkiinde bir katı tamamen ince yontma Sille taşından büyük bir bina yapılmıştır. Alaaddin Tepesi'ndeki Belediye sinema ve tiyatro binası harap halde iken satın alınıp sinema ve tiyatro binası şeklinde tanzim olunmuştur. İstanbul Caddesi üzerinde asri ekmek fabrikası yapılmıştır. Alaaddin Tepesi'ndeki halkevi binası üstü açık dört duvardan ibaret satın alınıp tadil, inşa ve tanzim edilmiştir. Sahibi belli olmayan Yüksek Mezarlık civarındaki belediye depoları olarak kullanılmış birer katlı 3 bina yaptırılmıştır. Eski At Pazarı'ndaki 1 dükkan ve İstasyonda 16 ahşap dükkan ile İstasyon Caddesi üzerindeki o zamanki mıntıka komutanlığının bulunduğu iki daireli büyük bina satın alınmıştır. Alaaddin Tepesi üzerindeki geçici elektrik santral binası büyük tesis kurulunca tepenin tanzimi sırasında kaldırılmıştır. Dede Bahçesi'nin satın alınarak gezinti mahalli halinde tanzim ve büyük bir kısmının fidanlık haline getirilmesi, tenis kotları ve dans pistinin yapılması, mevcut havuzun yüzme havuzu şekline sokulması sağlanmıştır. Dede Bahçesi'nin bir parçası üzerine ufak ölçüde hayvanat bahçesi vücuda getirilmiştir. 10.6 km uzunluğunda Sille taş ocaklarına kadar inşa ettirilmiş dekovil hattı daha sonraki yıllarda Milli Savunma Bakanlığı'na satılmıştır. Ayrıca 8 tonluk 1 silindir, 4 tonluk hela ve lağım temizlemesine mahsus 1 makine, 3 tonluk Fiat markalı yeni arasöz, 1 adet Stode markalı yeni hizmet otomobili, 3 tonluk Amerikan malı arasöz, 1 adet su motoru ve Geçici elektrik üretimi için 50 beygir kuvvetinde Dizel motor satın alınmıştır. Belediye dairesine, evlenme salonuna tiyatro ve sinema binasına eşya satın alınmıştır. Kereste Pazarı, Gariplerde iki parça arsa ve Tahir Ağa kahvehanesinin bahçesi olarak kullanılan iz kalmamış kabir yeri ve Askeri Orta okul karşısındaki terkedilmiş Baltaoğlu Bahçesi belediyeye kazandırılmıştır. Ayrıca 3 adet Zindankale civarında, diğerleri ise Muhacir Pazarı ve Gazi Alemşah Mahallesi'nde olmak üzere 9 parça arsa belediye namına satın alınmıştır.İstasyon caddesi üzerindeki Atatürk Anıtı ve etrafındaki bahçenin tesis ve tanzimi yapılmıştır. Anıt yakınındaki harap belediye bahçesinin mozaik duvarlarla çevrilmiş ve tak gibi yaptırılan büyük kapısı, güney yönünden genişletilerek tanzim olunmuştur. Şerafettin Cami yakınında yeraltına asri bir hela yaptırılmıştır. Ayrıca Selimiye Cami civarında ve çarşı içinde iki asri hela daha yaptırılmıştır. Sanat enstitüsü önündeki medrese yeri park haline getirilmiş ve tanzim edilmiştir. Şerafetin camiinin güney yönündeki kabir yerinin bahçe halinde tesviye ve tanzim edilmiştir. Gazi Alemşah Mahallesi'nde Fahrettin Paşa bahçesinin tesis, tanzimi ile burada bir havuz ve çeşme inşası tamamlanmıştır. Alaaddin Tepesi'ndeki şimdiki Orduevi yerindeki iki kilise ile Hıristiyan mezarlığının ve yıktırılan saat kulesi enkazının tamamen temizlenmesi ve tepenin ağaçlandırılması tamamlanmıştır. Birisi Kapı Camisinin bitişiğinde, diğer ikisi de Aziziye Camii bitişiğinde 3 çeşme ile Zafer Çeşmesi, Hastane Caddesi'ndeki çeşme yaptırılmıştır. Hükümet Konağı'nın batı cihetindeki Kümbet ile halk arasında sidiklik denilen tevkifhane binası çevresindeki binaların o zamanki jandarma koğuşuna kadar kaldırılarak yerlerinin meydan ve yol halinde tanzimi yapılmıştır. Şerafettin Camii'nin güneyindeki kümbetin kaldırılarak mihrap kısmının dıştan kümbete bitişik olan tarafı aynı cinsten Gödene taşı ve malzeme ile esas inşa tarz ve şekline uygun olarak yapılması ve iki pencere arasının alt kısmına caminin inşa tarihine kitabenin konulması sağlanmıştır. Şehir içindeki su birikintilerine sebep olan bir çok yerde çukur yerlerin doldurulması ve bilhassa kışla civarında göl halindeki bataklığın kurutulması tamamlanmıştır. Meramda su baskınından yıkılan Müftü Gediği'nin tamamen taştan olmak üzere yeniden inşası ile Server Yöresi'nin sel basmak tehlikesinden kurtulması sağlanmıştır. Su komisyonu Mukbil ve Bey pınarı suyunun Dere köyü içinden geçen 1.5 kmlik kısmının güzergahı değiştirmiş olmasından dolayı su akımı kesintiye uğramış ve sular geriye tepmiştir. Bu hata yeni istimlâkler yapılarak yeni bir güzergahta yeniden borular döşenmek suretiyle düzeltilmiştir. Alaaddin Tepesi'ndeki büyük depoya ek olmak üzere 250 m3 hacminde yeni iki depo inşa olunmuştur. Bu arada bazı su yollarının ve eski su deposunun da onarımı yapılmıştır. Şehrin su planları David Gruve adındaki bir Alman mühendise gelecekte ki ihtiyaçlar da gözetilerek, 100 bin nüfus üzerinden nüfus başına 120 lt isabet edecek şekilde tanzim ettirilmiş Ve bu plan Sağlık Bakanlığının tetkik ve tasdikinden geçmiştir. Daha sonraları Alaaddin Tepesi'ndeki su depolarının çatladığı ve su sızdırdığı konusunda Kazım Gürel hakkında basında tenkit yazıları çıkmıştır. Kazım Gürel ise bu tenkitleri şöyle cevaplamıştır; "Depoları kendisinin yaptırmadığını, onların keşif ve planlarını Konya Ovası Sulama İdaresi yüksek mühendislerinden Nazmi Bey tarafından yaptırıldığı ve Sağlık Bakanlığının tasdikinden sonra eksiltme usulü ile ihaleye konduğu" belirtmektedir. Kazım Gürel "inşaatın bitiminden önce de belediye başkanlığından ayrıldığını ve bu işte bir hata olmuşsa yahut geçici ve kesin kabullerinde dikkat gösterilmemişse kabahatin kendisine ait olamayacağını" söylemektedir. Ve ekleyerek "Alaaddin Tepesi suni olduğu için bazı sakatlıkların olabileceğini ve hatta Ferit Paşa'nın yaptırdığı büyük deponun kısmen tepenin içine gömülü olduğu halde yine de sakatlıkların önünün alınamadığının ve defalarca onarımlar yapıldığı halde daim tamirata ihtiyaçlar gösterdiği" bildirmektedir. Şehir içindeki su tevzi şebekesi Çayırbağı Suyu geldiği zaman o günkü su miktarına ve ihtiyaçlara göre vücuda getirilmiştir. Bu ev şebekesinden sonra getirilen Mukbil, Bey Pınarı Tutlu sularının miktarına ve gelecek zamanların ihtiyacına göre düzenlenmediği için uzak mahallelere çok zaman su akmamakta basınç kaybolmaktadır. Çayırbağı suyu yönündeki boruların doğal ömürleri bitmek üzere olduğundan şehir ağır bir su sıkıntısı ile karşı karşıyadır.Bu devre içinde şehir dahilinde 10.091 metre yeni baştan yapılmış, 11.109 metre tamir edilmiş parke kaldırım (yaya kaldırımı) yapılmıştır. Ayrıca 37.650 metre yeni baştan yapılmış, 23.800 metre ise tamir edilmiş şose yol yapılmıştır. Bunun dışında 56.900 metre yeni baştan, 33.100 metre ise tamiren adi kaldırım vücuda getirilmiştir. 48.200 metre kaldırım ise, çeşitli mahalle halkına kamilen taşları, kısmen kumları belediyeden sağlanmak şartıyla yaptırılmıştır. Şehir içindeki lağımlar yer yer tamir edilmiştir. Hükümet meydanından Alaaddin Tepesi'ne kadar 500 metre uzunluğunda ve 26 metre genişliğinde büyük bir cadde açılarak parke taşları döşenmiştir. Ortasındaki refüşler de yaptırılmıştır. İstasyon Meydanı'ndan Anıt Alanı'na kadar olan 850 metre uzunluğundaki İstasyon Caddesi 20 metre olacak şekilde genişletilmiştir. Buğday Pazarı ve Saman Pazarı arasındaki dar sokak 20 metreye varacak şekilde genişletilmiştir. Eski Polis okulu önünden hapishane caddesine çıkan yol 20 metre genişletilmiştir. Larende civarındaki İhtiyarüddin Mahallesi'ndeki çıkmaz sokak ile Piri Paşa Mahallesi'ndeki Piri Paşa çıkmaz sokakları açılarak çıkar hale getirilmiştir. Hastane Caddesi genişletilerek 20 metreye vardırılmıştır. Bu genişletme esnasında yol içinde kalan su kanalı kuzeye çekilmiştir. Şehir içindeki 4 yerde yeniden meydan açılmış eski 2 meydanla 3 mevkideki bahçelerde genişletilmeler yapılmıştır. Bu devre içinde 21.000tllik istimlak yapılmıştır.Bu devirde belediye yazı ve hesap işleri ayrılmış, hesap işleri müdürlüğü kurulmuştur. İlk defa muhasebe-i Belediye talimnamesine göre kayıt ve hesaplar tutulmaya başlanmıştır. Sağlık kadrosu 2 misline çıkarılmış itfaiye ve zabıta müdürlükleri kurulmuş, temizlik kadrosu 5 misli genişletilmiş temizlik işleri ve itfaiyeye araçlar alınmıştır. Şehrin elektrik imtiyazı meşrutiyet devrinde yerli bir müesseseye verilmiş olup, 1 Dünya Harbi'ni takip eden günlerde bu müessese taahhüdünü yerine getiremediğinden sözleşmesi Milli Hükümetçe feshedilmiştir. Daha sonraları şehrin elektrik ihtiyacını belediye üzerine almıştır. 500.000tl lik bir anonim şirket kurularak elektrik imtiyazı bu şirkete devredilmiştir. Bu şirkete belediye 150.000tl ile iştirak etmiş olup, Konya Valiliği özel muhasebesi de belli bir miktar para ile iştirak etmiştir. Bundan başka bu anonim şirkete halktan ve 125.000lik yabancı sermaye temin olunmuştur. Ayrıca mevcut mezbahada devamlı temizlik ve kontroller yapılmıştır. O zamanlar Konya'ya yılda 250 bin küçükbaş, 30 bin büyük baş kasaplık hayvan gelmektedir. Bu cihetten Konya'da yeni bir mezbaha yapılması ihtiyacı doğmuştur. Bu mezbahanın planları bu devre yapılmıştır. Belediye alacakları tamamen tahsis edilmiştir. Şehirdeki Sağlık tesislerine İslam Eserleri Müzesine Özel hayvan hastanesine diğer hayırlı cemiyetlere para yardımında bulunulmuştur. Konya telgraf ve Konya posta Baş müdürlüğüne bina yapılmak şartı ile arsa temin edilmiştir. Ziraat Bankasına belediyece arsa verilmek suretiyle şube binasının yaptırılması temin olunmuştur. Eski bina iki sene evvel meydan yapmak için yıktırılmıştır. Şehrin büyük bir biçimde toz derdi vardır. Şehirdeki kerpiç bina inşaatının önlenmesi dolayısıyla tozun azaltılması için taş fiyatlarında ucuzluk sağlamak maksadıyla Sille taş ocaklarına bir dekovil hattı yapılmıştır. Şehir içindeki adi yollarla adi kaldırımların ve şose yolların yerine parke kaldırım yapılması tozu azaltmıştır. Ayrıca civardaki granit ocaklarının belediye namına ruhsatları alınmış, Kaymakamlık vasıtası ile Bandırma'dan 3 parke ustası ile İstanbul belediyesinden bir parke döşeme ustası getirtilmiş ve bunların yanında yerli ustalar yetiştirilerek ilk defa hükümet meydanından Alaaddin Tepesi'ne kadar büyük cadde ile Anıt etrafında parke kaldırımı yapılmıştır. Şehrin ağaçlandırılması hususunda iki fidan bahçesinde yetiştirilen fidanlar umumi yollara meydanlara ve boş yerlere diktirilerek ayrıca halka da parasız verilerek şehir ağaçlandırılmıştır.